آیینه اسرار(بخش2)
حسین کریمى قمى
انتشارات مسجد مقدس جمکران
بیان حاجى نورى در توجیه حدیث بنای مسجد جمکران
مرحوم نورى مىفرماید: "مؤلف گوید: در نسخه فارسى تاریخ قم و در نسخه عربى آن، که عالم جلیل آقا محمد على کرمانشاهى، مختصر این قصه را از آن نقل کرده در حواشى رجال میر مصطفى در باب حسن، تاریخ قصه را در ثلث و تسعین یعنى نود و سه بعد از دویست[17] [17] نقل کرده است، و ظاهرا بر ناسخ مشتبه شده، و اصل سبعین بوده که به معنى هفتاد است، زیرا که وفات شیخ صدوق پیش از نود است".
نگارنده گوید: بر این حدیث اشکالاتى وارد شده که مهمترین آنها از این قرار است:
1 - در تاریخ قم این خبر یافت نمىشود.
پاسخ این ایراد واضح است، زیرا چنانچه گفته شد، اصل عربى تاریخ و پانزده باب از ترجمه آن به کلّى مفقود شده است. بنابراین، این مطلب را به طور کلّى نفى نمودن، صحیح نیست. در نهایت آنچه مىتوان گفت این است که این خبر، در آن قسمت از کتاب که موجود است، مشهود نمىباشد.
2 - اساسا صدوق کتابى به نام مونسالحزین نداشته است، بنابراین، این خبر واهى و از مجعولات دروغ پردازان است.
جواب این اشکال بعدا مذکور مىگردد.
3 - تاریخ وقوع حکایت حسنبن مثله جمکرانى مطابق با سال ( 393) قمرى است، در حالى که راوى خبر (شیخ صدوق) در سال ( 381) وفات یافته است. بر این اساس شیخ صدوق بعد از دوازده سال از مرگش ناقل خبر و راوى اثر گردیده است.
حاجى نورى از این اشکال این طور پاسخ مىدهد که: در نسخه عربى، سبعین (هفتاد) به تسعین (نود) تحریف گردیده است (و این گونه تحریفات در کتابها بسیار است).
نگارنده گوید: در کتاب مناقب ابن شهر آشوب مازندرانى که مورد نقل و تأیید علامه مجلسى در بحار الانوار، و "محمدبن ابى طالب حسینى" در کتاب "تسلیة المجالس" قرار گرفته است، کتاب "مونسالحزین" از مؤلفات محدث خبیر، محمد فتّال نیشابورى است که در قرن ششم مىزیسته است[18] [18] و نسبت آن به شیخ صدوق اشتباه است.
و أما وجه نقل آن از کتاب تاریخ قم: چنین به نظر مىرسد که جریان مسجد جمکران از کتاب مونسالحزین فتّال در حاشیه بعضى نسخ تاریخ قم مرقوم بوده است و به مرور زمان به اشتباه در متن کتاب داخل و به ناچار به محمدبن بابویه تبدیل گردیده است؛ و ممکن است مؤلف کتاب مونسالحزین آن را از مرحوم صدوق نقل کرده باشد، بنابراین در لفظ محمدبن بابویه تحریفى واقع نشده است. [19][19]
بر این اساس، اکثر ایرادها خود به خود منتفى مىگردد و حدیث مسجد جمکران، مانند سایر اخبار مرسله محتمل الصدق، مصداق بارز قاعده تسامح در ادلّه سنن بوده و انجام اعمال آن به قصد رجاء بلا اشکال [20][20] است.
لذا به طورى که شنیدهایم و خود نیز مشاهده کردهایم، این مسجد مورد توجه بزرگان و فقها و متشرعین صالح بوده است که براى نمونه نام بعضى از آنان را مىآوریم.
[17][17] در نسخه چاپى انتشارات اسلامیّه و نسخهاى که مرحوم نهاوندى در کتاب "العبقرى الحسان" از آن استفاده کرده است، تاریخ قصه 293است، در این نسخه براى پیشگیرى از تحریف لفظ "دویست" به حروف نوشته شده است. ولى در کتابهاى دیگرِ مؤلف سال 393مذکور است و این تاریخ با سال فوت صدوق سازگار نیست و محتاج به توجیه است و امّا تاریخ 293مربوط مىشود به قبل از تولد صدوق و اخبار ایشان از زمان گذشته ایرادى ندارد.
[18][18] مناقب ابن شهر آشوب، ج 4 ص .8بحار الانوار، ج 43 ص 327و تسلیة المجالس، ج 2ص .13
[19][19] زیرا در این تقدیر: مرحوم فتّال در کتاب مونسالحزین با سندى که در اختیار داشته است، آن را از محمّد بن علىبن بابویه (صدوق) روایت کرده است و این بهترین توجیه در این مقام است. ولى این توجیه با تاریخ 293سازگار است و بنابر تاریخ 393باید آنرا به 373برگردانیم.
[20][20] دستیابى به اینکه کتاب مونسالحزین از تألیفات فتال نشابورى است، با اینکه بزرگان فن چون صاحب الذریعه به آن برخورد نکردهاند، از برکات مسجد جمکران است که در اثر توسل به حضرت صاحب الامرعلیهالسلام نصیبم شد.
در زمان تصحیح این اوراق، به پاورقى ص 469 ج 2فوائد رضویه برخورد کردم، در آنجا محدث قمى به این امر تنبّه داده است.
ادامه ی نظرات علما
7) آیة الله مرتضی حائرى فرزند آیة الله حاج شیخ عبدالکریم حائرى مؤسس حوزه علمیه قم می گوید : «مسجد جمکران یکی از آیات باهرات حضرت ولی عصر(ع) است. نکاتی در آن است:
1 ـ داستان مسجد جمکران در کتاب تاریخ قم از صدوق ، نقل شده است. پدرم مرد دقیقی بود می فرمود: این داستان در زمان صدوق واقع شده و اینکه او نقل کرده است ، دلالت بر کمال صحت آن دارد .
2 ـ داستان مشتمل بر جریانی است که مربوط به یک نفر نیست؛ زیرا وقتی صبح مردم بیدارمى شوند، می بینند با زنجیر ، علامت گذاشته شده است که مردم باور کنند.
3 ـ متن دستور نماز های مسجد جمکران موافق با ادله دیگراست، برای اینکه هم نماز تحیت مسجد وارد شده. و هم نماز امام زمان(ع) که صد بار (ایاک نعبد و..) و هم تهلیل و تسبیح فاطمه زهرا (پرسمان دانشجویان به نقل از سرکبیران ص248 ـ 250)
8) از حضرت آیه الله گلپایگانی چنین سؤال شده :
س736 نظر شما پیرامون روایات وارده در حق مسجد جمکران چیست؟
اشکالی ندارد اعتماد بر آن روایات خداوند عالم است (ارشاد السائل گلپایگانی ص198)
نظرات علما در مورد مسجد مقدس جمکران
1) پاسخ آیت الله صانعی
بسمه تعالی
ج - معظم له در این خصوص مطلبی بیان نفرموده اند .
مرحوم آیةالله حائرى، در این کتاب مىفرمایند:
مسجد جمکران، یکى از آیات باهرات آن حضرت است . توضیح این مطلب، در ضمن چند جهت - که شاید خیلىها از آن غافل باشند - مذکور مىشود:
الف- داستان مسجد جمکران که در بیدارى واقع شده، در کتاب تاریخ قم که کتاب معتبرى است، از صدوق، علیه الرحمه، نقل شده است .
ب- داستان، مشتمل بر جریانى است که مربوط به یک نفر نیست، براى این که صبح که مردم بیدار مىشوند، مىبینند با زنجیر، علامت گذاشته شده است که مردم باور کنند . و این زنجیر، مدتى در منزل سید محترمى، ظاهرا به نام سید ابوالحسن الرضا، بوده است و مردم به آن استشفاء مىکردهاند و بعدا، بدون هیچ جهت طبیعى، مفقود مىشود .
ج- جاى دور از شهر و در وسط بیابان، جایى نیست که مورد جعل یک فرد جمکرانى بشود، آن هم دست تنها، در یک شب ماه رمضان .
د- نوعا، مردم عادى، به واسطهى خواب، یک امامزاده را معین مىکنند و مسجد، از تصور مردم عادى، دور است .
ر- اگر پیدایش این مسجد روى احساسات مذهبى و علاقهى مفرط به حضرت صاحب الامر علیه السلام بود، مىبایستسراسر، توسل به آن بزرگوار باشد، چنان که در این عصر، مردم، بیشتر، زیارت حضرتاش را در آن مسجد مىخوانند و متوسل به آن حضرت مىشوند، در صورتى که در این دستور معنوى، اصلا، اسمى از آن حضرت نیست، حتى تا به حال هم بیشتر معروف به مسجد جمکران است، نه مسجد صاحب الزمان .
ز- متن دستور، موافق با ادلهى دیگر است; براى این که هم نماز تحیت مسجد وارد شده است و هم نماز امام زمان علیه السلام با صد بار «ایاک نعبد و ایاک نستعین» و هم تهلیل و تسبیح فاطمهى زهرا، سلامالله علیها .
ن- این دو داستان که نقل شد، مشهود و یا مثل مشهود خودم بود و داستانهاى دیگرى هست که فعلا تمام خصوصیات آن را در نظر ندارم . بعدا، ان شاءالله، تحقیق کرده، در این دفتر، باذنه تعالى، ذکر مىکنم .
و- در آن موقع که زمین، این قدر بىارزش بوده است، فقط یک مساحت کوچکى را مورد این دستور قرار دادهاند، که ظاهرا حدود سه چشمه از مسجد فعلى است که در زمان ما خیلى بزرگ شده است: ظاهرا، آن چشمهاى که در آن، محراب هست، و دو چشمهى طرفین باشد .
نگارنده که خالى از وسوسه نیستم و خیلى به نقلیات مردم خوشبین نیستم، از این امارات، به صحت این مسجد مبارک قطع دارم . والحمدلله على ذالک و على غیره من النعم التی لاتحصى
3) نظر آیت الله بروجردی
مرحوم آقاى بروجردى که مرد دقیق و ملایى بود، مىفرمود: «این داستان، در زمان صدوق، علیه الرحمه، واقع شده و این که او نقل کرده است، دلالتبر کمال صحت آن دارد .
4) نظر ایت الله مکارم شیرازی:
به گزارش خبرگزاری آینده روشن آیت الله مکارم شیرازی در جمع هزاران نفر از زائران امشب مسجد مقدس جمکران گفت: امروزه مسجد مقدس جمکران با برنامه های معرفتی که طراحی شده است به یک مسجد و پایگاه جهانی تبدیل شده است.
5) نظر آیت الله مرعشی:
«پیدایش این مسجد از اوائل غیبت صغری ِحضرت ولیعصر7 است و در نوشته جاتِ قدیمی، این مسجد دارای سه نام است: 1- مسجدجمکران 2- مسجد حسن بن مثله 3- مسجد صاحب الزمان(عج). و هر کدام از این سه اسم به مناسبتی گفته می‌شود. مسجد جمکران گفته‌شد چون متصل است به قریه جمکران که یکی از قرّّّاءِ شهر مذهبی قم است. این مسجد را مسجد حسن بن مثله می‌گویند، نظر به اینکه در زمان او و به همت او این مسجد ساخته شده است و مسجد صاحب الزمان (عج) گویند چون به امر حضرت بنا شده و وجود مبارکش دراین مسجد مکرر دیده شده است .این مسجد شریف مورد احترام همه ی شیعیان از اول زمان غیبت تا امروز بوده است».
6) آیةالله سید محمد تقى موسوى اصفهانى (متوفاى 1348هجرى) در کتاب گران سنگ مکیال المکارم به هنگام شمارش تکالیف مردم در عصر غیبت مىنویسند:
شصت و هشتم - بزرگداشت اماکنى که به قدوم آن حضرت زینتیافتهاند، مانند مسجد سهله، مسجد اعظم کوفه، سرداب مقدس، مسجد جمکران و غیر اینها از مواضعى که بعضى از صلحا آن حضرت را در آن جاها دیدهاند یا در روایات آمده است که آن جناب در آن جا توقف دارد، مانند مسجد الحرام ...
ادامه دارد.....
.jpg)
.jpg)
