به نام خدا

امام علی ابن موسی الرضا فرزند امام موسی کاظم هشتمین امام شیعه است که در تاریخ یازدهم ذیقعده سال 148 دیده به جهان گشود. ایشان مدت 20 سال امام شیعه را برعهده داشتند که 10 سال آن مصادف با خلافت هارون،5سال با خلافت امین و 5 سال با خلافت هارون الرشید بود.  وجه مشترک این سه دوره آزادی نسبی امام بود، به طوریکه در زمان 10 سال خلافت هارون برخلاف استبداد و اختناق حاکم بر جامعه امام با آزادی نسبی به فعالیت های فرهنگی خود مشغول بودند. زیرا هارون پس از شهادت امام موسی کاظم در زندان متعرض امام نشد و این شاید به علت نگرانی هارون از علنی شدن قتل ایشان بود و که موجی از نفرت را بر علیه او ایجاد کرده بود.

در دوران خلافت امین به علت نزاع های داخلی خاندان عباسی در تصاحب مسند خلافت، هیچگونه برخوردی بین امام و ماموران عباسی صورت نگرفت. پس از قتل امین و خلافت مأمون اوضاع متفاوت گردید. مأمون پس از استقرار دولتش به علت شرایط خاص جامعه اسلامی و نفوذ ایرانیان در دستگاه خلافت که اغلب علاقمند اهل بیت بودند نمی توانست به طور علنی با شیعیان و امام درگیری مستقیم داشته باشد. از این رو برای کنترل بیشتر امام و شاید برای جلب توجه شیعیان به دستگاه خلافت سعی کرد امام به در دستگاه خلافت شریک کند تا به این ترتیب برای خود مشروعیتی ایجاد کرده باشد. به این موارد باید به شورش علویان، محبوبیت علویان در میان مردم، کسب اعتماد مردم، نارضایتی عباسیان و اعراب و عدم مشورعیت خلافتش از سوی اهالی خراسان را به مشکلات مأمون در اراده حکومت جامعه اسلامی اشاره کرد.

به هر ترتیبی که بود مأمون بر خلاف میل امام، او را مجبور به ترک مدینه و حضور در دربار خلافت کرد و علاه بر آن امام را مجبور به قبول ولیعهدی کرد. هر چند این کارها با تبلیغات شدید مأمون شائبه ی اظهار ارادت مأمون به امام را ایجادکرده بود اما با شواهد و قراین پیرامون رفتار مأمون می توان به سوء نیت او پی برد. یکی از اقدامات مأمون که ظاهری آراسته داشت برپایی مجالس مناظره با دانشمندان ادیان و فرهنگهای غالب آن روز بود. بر خلاف ظاهر این مجالس مأمون بیشتر منتظر شکست امام در این مناظرات و در پی آن شکست عظمت و احترام امام بین شیعیان بود. این اقدامات مأمون نشان از تکامل بینش شیعیان از امامت ائمه و پیروزی تفکر شیعه در برابر تفکر حاکم خلافت در جامعه اسلامی بود. و نشان از عمق و نفوذ اعتقاد شیعه در جامعه داشت، به طوریکه مأمون را به اتخاذ برخوردی فریبکارانه و از روی احتیاط با این مسئله وا می دارد.

اما برخلاف تفکر و تدبر مأمون و با خواست و اراده خداوند اقدامات فریبکارانه ی مأمون نه تنها نتوانست نور ولایت را خاموش کند بلکه با نتیجه ای عکس موضع شیعه را تا حدی تقویت کرد که مأمون چاره جز به شهادت رساندن امام پیش روی خود نمی بیند.

بررسی اوضاع اجتماعی در زمان امام رضا(ع) نشان از هجوم عظیم امواج فکری بیگانه به ساحت اعتقادی جامعه اسلامی دارد. در این دوره ترجمه کتب دیگر فرهنگ ها به عربی که از زمان خلافت عباسی آغاز شده بود رواج بی نظیری یافته بود و این ادیان و تفکرات با ایجاد شبه های بسیار سعی در انحراف اعتقادات مسلمانان داشتند. پیروان متعصب زردشتی، صائبی، رومی و برهمنی  آثار علمی را از زبان های یونانی، سریانی، فارسی، هندی، لاتین و غیره را به عربی ترجمه می کردند. از طرفی هم افکار انحرافی درون جامعه اسلامی هم فعالیت های خود را داشتند. در آن دوران در دستگاه خلافت گروه علمی قوی و دلسوزی وجود نداشت که جواب این شبهات را بدهد. نه تنها در دستگاه خلافت بلکه جامعه اسلامی هم یارای مقابله با این هجمه شبهات را نداشت.

در این میان فقط امام رضا(ع) بود که می توانست از عهده ی این شبهات برآید. مأمون با اقدامات خود در ایجاد مجالس مناظره خواه ناخواه راه را برای مبارزه امام با موج حملات فرهنگی باز کرد. اقدامات حکیمانه و سرسختانه امام (ع) موجب شد تا جامعه اسلامی از سقوط در گرداب انحراف و التقاط رهایی یابد. با توجه به وسعت کشور اسلامی در دوره مأمون اهمیت کارهای امام بیشتر مشخص می شود. قلمرو دنیای اسلام آنروز مناطق زیر را شامل می شد:

ایران، افغانستان، سند، ترکستان، قفقاز، ترکیه، عراق، سوریه، فلسطین، عربستان، سودان، الجزایر، تونس، مراکش و اسپانیا(اندلس).

امام رضا(ع) مناظرات فراوانی با عالمان و دانشمندان دیگر ادیان داشتند، اما مهمترین آنها هفت مناظره است که در زیر می آید:

1.  مناظره با جاثلیق
2. مناظره بارأس الجالوت
3.  مناظره با هربز اکبر
4.  مناظره با عمران صابی
5.  مناظره با سلیمان مروزی
6.  مناظره با علی بن محمد بن جهم
7.  مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره

منبع: سیره پیشوایان/مهدی پیشوائی

به نام خدا

امروز روز شهادت حضرت علی (ع) است. در این روز یک سوال پیش می آید؛ و آن این است که چه شد حضرت را شیعیانش کشتند. بله، خوارج هم شیعه نامیده می شدند. گرچه آغازتاریخ شیعه را باید از زمان پیامبر جستجو کرد، اما شیعه علی به عنوان یک گروه از زمان جنگ جمل در جامعه اسلامی ابراز وجود کرد. جنگ جمل شکاف عمیقی در جامعه اسلامی پدید آورد. در اسلام گروهی پرهیزگار و زاهد وجود داشتند که علی(ع) نماینده ی ایشان بود. این گروه از حمایت طبقات پایین جامعه و برخی انصار برخوردار بود. انتقام خون عثمان بهانه ای شد تا جلوی فعالیت این گروه که اکنون حکومت را در دست داشتند،گرفته شود. گرچه انگیزه های شخصی در بروز این جنگ مشهود است اما این جنگ باعث آغاز زندگی سیاسی شیعه گردید. در این جنگ سپاه علی(ع) را حزب علی(ع) ، شیعه علی(ع) (العلویه) و مخالفین آنها به نام شیعه عثمان (العثمانیه) نامیده شدند. از جنگ جمل به بعد شیعه علی همه افرادی که علیه عایشه بودند را شامل می شد و این گروه درهم و بر همی از گروههایی بود که به دلایل غیر مذهبی از علی(ع) حمایت می کردند.

واقعیت این بود که این دسته بندی فقط یک دسته بندی سیاسی بود و لزوما هر کس در سپاه علی(ع) بود از نظر اعتقادی هم شیعه نبود.

سالها بعد شیعیان همزمان با ساماندهی موقعیت اسمی خود گروههای شیعه را به 4 بخش تقسیم کردند: الاصفیا « دوستان صمیمی»، الاولیاء«دوستان فداکار»، الاصحاب«یاران»، شرطات الخمیس«طبقه ی برگزیده».

گذشته از پیروان سیاسی حضرت ، ایشان گروهی از افراد غیور و پرحرارت را بعد از خود بجای گذاشت که سوگند خورده بودند «دوست کسانی باشند که علی دوست آنهاست و دشمن کسانی که علی دشمن آنهاست». وجود این گروه است که نشان می دهد چگونه شیعه در پی سالها شکستهای قاطع سیاسی در نهضتش ترتیب بقای خویش را داد.

حضرت علی(ع) در به فاصله ی کمی از شهادتش در خطبه ای کوفیان را به دو گروه با منافع متضاد تقسیم کرد: اول گروهی مومن به او که نه تنها هود را تسلیم او کرده بودند بلکه معتقد بودند باید رهبری مسلمانان از خانه ی پیامبر باشد.

دوم گروهی از رهبران قبیله ای و طایفه ای بودند که اصولا معتقد به حفظ موقعیت اقتصادی و سیاسی خود بوده اند که با استقرار حکومت علی(ع) موقعیتشان با تهدید جدی رو به رو می شد. از این رو نسبت به علی(ع) بی تفاوت و به معاویه متمایل بودند. و منافع و موقعیتهای خود را در معاویه می دیدند. اینان همان طرفداران سیاسی علی(ع) بودند که در ظاهر در سپاه علی(ع) مادند و از آن طرف بر معاویه بر اعطای امتیاز تحت فشار قرار می دادند.

گروه سومی هم باید به این دو گروه اضافه کرد. این گروه طیف وسیعی از یمنی ها وموالی غیر عرب را تشکیل می دادند که از نظر تعداد هم جمعیت زیادی را شامل می شدند. ایشان در ظاهر متمایل به آرمانهای رهبران شیعه بودند ولی از مواجهه با هر خطری گریزان بودند. اینان به هنگام امید موفقیتی در یکی از اهل بیت با شور و هیجان دور جمع می شدند و با کمرنگ شدن این امید او را رها می کردند.آنها فاقد شهامت لازم و ثبات قدم بودند.

در زمان شهادت علی(ع) رهبران قبیله ای در یک طرف ترازو و شیعیان علی(ع) در طرف دیگر بودند و توده ی مردم بین این دو می جنبیدند.  همین گروه سوم بودند که برگ برنده قدرت در کوفه بودند. همین ها بودند که صلح حسن(ع) و واقعه ی کربلا را به وجودآاوردند.

منبع: تشیع در مسیر تاریخ،سیدحسین محمد جعفری،ترجمه سیدمحمدتقی آیت اللهی

لنگ لنگان طریقت را ببین                                   مردم دور از حقیقت را ببین

مست مینای ولایت نیستند                                    سرخوش از شهد شهادت نیستند

خیل درویشان دکان آراستند                                  کام خود را تحت نامت خواستند

خلق را در اشتباه انداختند                                    یوسف ما را به چاه انداختند

کیستند اینان رفیق نیمه راه                                   وقت جانبازی به کنج خانقاه

فصل جنگ آمد تماشگر شدند                               صلح آمد لاله ی پرپر شدند

دل به کشکول و تبرزین بسته اند                           بهر عدلت تیغ زرین بسته اند

موجها از بس تلاطم کرده اند                                راه اقیانوس را گم کرده اند

موجها را می شناسی موبه مو                              شرحی از زلف پریشانت بگو

یا علی بار دگر اعجاز کن                                   مشتهای کوفیان را باز کن

به نام خدا

منابع عمومی تاریخ تشیع همانطور که پیشتر گفته شد به 9 بخش تقسیم می گردد که البته در هر بخش منابع مختلفی وجود دارد که به معرفی آنها می پردازم.

1. تاریخ عمومی

برخی از منابع که می تواند از آن در تاریخ تشیع کمک گرفت عبارتند از:

تاریخ یعقوبی- مروج الذهب- تاریخ طبری- الکامل فی التاریخ- العبر- الامامه والسیاسه- تاریخ الخلفا- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید

2. زندگی نامه امامان

الارشاد شیخ مفید: نخستین و مهم ترین منبع شیعی در مرود زندگی دوازده امام می باشد.

تذکره الخواص ابن جوزی: تاریخ زندگی امامان شیعه از زبان شخص غیر شیعی و حنفی مذهب بدون چشم پوشی از حقیقت و کتمان واقعیت بیان شده است.

3. کتابهای فتن وحروب:

این کتابها به بیان جنگ ها اختصاص دارد. قدیمی ترین آنها کتاب وقعه الصفین نوشته نصربن مزاحم منقری (م212) می باشد.

کتاب الغارات نوشته س ابراهیم ثقفی کوفی(283ه) مربوط بهدوران خلافت امیمومنان_ع) می باشدو غارت و چپاول عمال معاویه در حوزه ی حکومت حضرت را بررسی می کند.

الجمل یا نصره الجمل شیخ مفید، رخداد جمل را بررسی می کند، که موقعیت حضرت علی(ع) در عراق به هنگام ورود به آنرا بیان می کند.

منبع: تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری- غلامحسین محرمی

شیعه در تاریخ

نویسنده: محمد حسین زین عاملی، مترجم:محمدرضا عطائی

موضوع کتاب: یکی از مآخذ تاریخ تشعه است و در 5 فصل نگاشته شده است:

فصل اول: معنا، مفهوم و سابقه و عقاید شیعه

فصل دوم: فرقه ها و گروه های شیعه

فصل سوم: تاریخ بعد از پیامبر تا شهادت امام حسین(ع)

فصل چهارم: موضع گیری شیعه در زمان خلفای اموی و عباسی

فصل پنجم: برائت شیعه از غلو و غلات

محاسن: در بخش انشعاب های داخلی شیعه با نظر به پرداختش به علل و تجزیه و تحلیل این انشعاب ها منبع خوبی است.

معایب: منبع چندان جامعی در مورد تاریخ تشیعه نیست و گاهی نیز از مسیر منحرف شده و مباحثی مانند خوارج و تاریخ خلفا را هم مطرح کرده است.

جهاد الشیعه

نویسنده: بانو دکتر سمیره مختاراللیثی، استاد دانشگاه عین شمس مصر.

موضوع کتاب: جهاد شیعیان تا پایان قرن دوم هجری است. در 5 باب و یک خاتمه تنظیم شده است.

محاسن: نویسنده از یک سو به جهادها و مبارزات شیعیان در برابر عباسیان پرداخته و از سوی دیگر سیاسیت خلفادر برابر ائمه را مطرح کرده است. بخشی از تاریخ عام شیعه در باب اول ذکر شده و در مبحث پیدایش شیعه به ارائه ی نظرات گوناگون پرداخته است.

معایب: چون شیعه نبوده نتوانسته مبانی تفکر سیاسی ائمه را پردازش کند و از امامان بعد از امام حسین(ع) به عنوان امامان روحی و معنوی یاد می کند، که روششان با روش امامان علی(ع) ، حسن(ع) و حسین(ع) فرق می کرده است.

تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم

نویسنده: رسول جعفریان، از محققان حوزه ی علمیه ی قم

موضوع کتاب: کتاب غنی و دارای اطلاعتی ارزشمند تاریخ تشیع است.

محاسن: محتوای غنی کتاب

معایب: ایراد آن درشکل و صورت کتاب است. پاورقی ها استاندارد نبوده برخی مطالب مانند نقدمنابع در متن کتاب امده که گاهی موجب سردرگمی خواننده می شود.

اعیان الشیعه

نویسنده: سید محسن امین

موضوع کتاب: زندگی نامه و شرح حال بزرگان شیعه. دارای 3 مقدمه است. در مقدمه اول در 14 بخش روش نگارش کتاب بیان شده. در مقدمه دوم تاریخ عمومی تشیع در 12 بحث آورده شده ومقدمه سوم درباره مصادر و منابعه کتاب است.

بحث اول: معنی و مفهوم شیعه

بحث دوم: ظهور و انتشار شیعه

بحث سوم: ظلمهایی که بر ائمه شیعه رفته است

بحث چهارم: برخورد غیرمنصفانه با شیعه

بحث پنجم: حمله های پی درپی بر اهل بیت

بحث ششم: افتراها بر شیعه و عقاید شیعه جعفری

بحث هفتم: اسباب انتشار شیعه

بحث هشتم: فضیلت اهل بیت

بحث نهم: عقاید شیعه امامیه

بحث دهم: علما، شعراء، و نویسندگان شیعه

بحث یازدهم: وزراء، امراء،قضات و نقیبان شیعه

بحث دوازدهم: شهرهای شیعه نشین

محاسن کتاب: مطالب عمیق از آگاهی های تاریخی،شیوایی قلم،عمق مطالب، تقسیم مباحث و ترتیب منطقی

معایب کتاب: درمورد نامهای شیعه خیلی مختصر وارد شده. رجال شناسان شیعه برخی افرادی را که او شیعه خوانده شیعه نمی دانند.

تاریخ الشیعه

نویسنده: علامه محمد حسین مظفرمترجم: سید محمد باقر حجتی

موضوع کتاب: تاریخ شیعه از دوران پیامبر آغاز کرده. کتاب 82 عنوان دارد که در سه بخش ادوار توسعه شیعه ، مناطق شیعه نشین و دولتهای شیعه می توان تقسیم بندی کرد.

محاسن: شیوایی و استحکام سخن.جامعیت آن در تمام دورانها و در تمام زمین

معایب: اختصار مطالب، عدم نقل و نقد آراء دیگران

مقاتل الطالبیین

نویسنده: ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی- متولد284ه در اصفهان، نسبش به امویان می رسد ولی علوی مذهب است.

موضوع کتاب: در مورد اولاد ابی طالب است که توسط حکام و ظالمان کشته شده اند. کتاب از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول از عصر پیامبر تا تشکیل دولت عباسی و بخش دوم مربوط به عصر عباسیان است.

محسنات: زندگی امامان و بزرگان شهید علوی در آن ذکر شده و به این ترتیب می توان از هر جای آن بخشی از تاریخ تشیع را استخراج کرد.

معایب: بیشتر متوجه تاریخ سیاسی تشیع است و کمتر می توان سایر ابعاد تاریخ تشیع را از آن به دست آورد.

الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه

نویسنده: سید علی خان شیرازی- متولد 1052ه درمدینه . در 1068ه به حیدر آباد هند رفت، در سال 1117 در زمان شاه سلطان حسین صفوی وارد اصفهان شد و پس از دو سال به شیراز رفت.

موضوع کتاب: شرح حال شیعیان و تاریخ آنها. شیعیان را به 12 طبقه تقسیم می کند:

1- الصحابه            2- التابعین          3- المحدثین             4- علماء الدین    

5- الحکماوالمتکلمین 6- علماء العربیه    7- الساده الصوفیه      8- الملوک والسلاطین     9- الامراء           10- الوزراء          11- الشعراء            12- النساء

محسنات: بهترین و مهمترین منبع در مورد تشیع در میان صحابه است و جامعیت خوبی دارد.

معایب: کمتر به اظهار نظر و ارائه رای و تحلیل پرداخته است.

منبع: تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری

غلامحسین محرمی

امروز ولادت موفورالسرور یگانه حاکم عادل جهان ، اولین مسلمان، یگانه مولود کعبه، شیرخدا، حیدرکرار علی مرتضی می باشد. روزی که خدا جهانی و ابدی شدن دین اسلام را تضمین کرد. خداوندا این روز را بر ما مبارک گردان و در این روز ظهور آخرین حجت خود صاحب الزمان را مقدر فرما.

به این مناسبت بحث جدید را آغاز خواهم کرد در مورد شیعه شناسی. امیدوارم مقبول درگاه حق و مورد تأیید صاحب الامر و مورد توجه شما واقع گردد.

منابع مطالاعاتی شیعه

منابعه مطالعه شیعه به دو گونه اختصاصی و عمومی تقسیم می شود.

منابع اختصاصی:

1.     مقاتل الطالبیین

2.     الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه

3.     اعیان الشیعه

4.     تاریخ تشیعه

5.     شیعه در تاریخ

6.     جهادالشیعه

7.     تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم

منابع عمومی:

1.     تاریخ عمومی

2.     زندگینامه امامان

3.     کتابهای فتن و حروب

4.     کتابهای رجال و طبقات

5.     کتابهای جغرافیا

6.     کتابهای اخبار

7.     کتابهای نسب

8.     کتابهای حدیث

9.     کتابهای ملل و نحل

امام حسن عسکری، در سالل 232ه.ق متولد شد. پدرش امام هادی و مادرش "حدیثه" یا "سوسن" بود. در 22 سالگی به امامت رسید و مدت امامت ایشان 6 سال طول کشید. در سن 28 سالگی در سال 260ه.ق  به شهادت رسید.

 القاب: نقی، زکی

کنیه: ابومحمد

خلفای معاصر حضرت:

1-     المعتز بالله(252-255)

2-     المهتدی بالله(255-256)

3-     المعتمدبالله(256-279)

ابعاد فعالیت امام حسن عسکری:

1-     کوششهای علمی در دفاع از آیین اسلام و رد اشکالها وشبهات مخالفان، و نیز تبیین اندیشه ی صحیح اسلامی.

2-     ایجاد شبکه ی ارتباطی با شیعیان مناطق مختلف از طریق تعیین نمایندگان و اعزام پیکها و ارسال پیام ها.

3-     فعالیتهای سری سیاسی بر رغم تمامی کنترلها و مراقبتهای حکومت عباسی.

4-     حمایت و پستیبانی مالی از شیعیان ، بویژه یاران خاص حضرت.

5-     تقویت و توجیه سیاسی رجال و عناصر مهم شیعه در برابر مشکلات.

6-     استفاده ی گسترده از آگاهی غیبی برای جلب منکران امامت و دلگرمی شیعیان.

7-     آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت فرزند خود امام دوازدهم.

کتاب سیره پیشوایان-مهدی پیشوائی